ГАБУТЫ ХАЗБИ (1931 — 2011)

(«Мах дуг», 1997 аз №10)
Райгуырдис Дзауы районы Тамагины хъæуы. Каст фæци Хуссар Ирыстоны паддзахадон пединститут. 1951 азы сдзырдта Хуссар Ирыстоны скъолаты мадæлон æвзаг ахуыр кæныны сæрыл, æмæ йæ йе ’мбæлтты къордимæ æрцахстой.
1954 азы йæ сраст кодтой. Куыста завод «Вибромашина»-йы, Цхинвалы арæзтæдты, уыди газет «Советон Ирыстон»-ы корректор.
Æмдзæвгæтæ фыссын райдыдта 1948 азы.

Зарæг «Райгуырæн Зæхх» (текст æмæ мп3)

Чеджемты Æхсары ныхæстæ

Райгуырæн зæхх

Бæстæтæ бирæ сты, дуне — уæрæх,
Цард сæ æнхъæвзы фæрнæй.
О, фæлæ мады ад, Райгуырæн зæхх,
Зонын æрмæстдæр дæуæй!

Балцы уон искуы, хæстæг æви дард,
Амонд мæн хурмæ хæссы.

«Я помню чудное мгновенье» … ИРОНАУ.

 Иу æмдзæвгæйы дыууæ тæлмацы

Александр Пушкин

    К ***
Я помню чудное мгновенье:

Передо мной явилась ты,
Как мимолетное виденье,
Как гений чистой красоты.

В томленьях грусти безнадежной
В тревогах шумной суеты,
Звучал мне долго голос нежный
И снились милые черты.

Шли годы. Бурь порыв мятежный
Рассеял прежние мечты,
И я забыл твой голос нежный,
Твои небесные черты.

В глуши, во мраке заточенья
Тянулись тихо дни мои
Без божества, без вдохновенья,
Без слез, без жизни, без любви.

Душе настало пробужденье:
И вот опять явилась ты,
Как мимолетное виденье,
Как гений чистой красоты.

И сердце бьется в упоенье,
И для него воскресли вновь
И божество, и вдохновенье,
И жизнь, и слезы, и любовь.
1825
————

   К ***

[ратæлмацгæнæг — Мамыкъаты Хъазыбег]

Мæ зæрдыл де ’рвон фæкаст дарын:
мæ разы фестадтæ фынау,
æмæ мæ зæрдæйы æндары
ыссыгъд дæ рухс сурæт зæдау.

Æфхæрд æнкъарæнты цæдисы,
æрвылбон хъуыддæгты мæнмæ
дæ монау аив хъæлæс хъуысыд,
æмæ бæллыдтæн æз дæумæ.

Цыдысты азтæ. Дымгæ-дугъон
мæ рагбæллиц фæхаста дард,
цæмæй дæ мысынæй фæцух уон,—
мæ цинæй райгуыра æнкъард…

Кæмдæр тыхахæсты æндары
мæ бонтæ ивæзтой сæ хал.
Æнæуд, ’нæуæлмонц, мæнгардæй
фæкалдтой сонт удыл сæ хъал.

Ныр уд куы бацагуырдта зарын.
Уый ды — æртахтæ та фынау,
æмæ та зæрдæйы æндары
ыссыгъд дæ рухс сурæт зæдау.

Æмæ дæ цинæй зæрдæ тоны,
æмæ та райхъал ис йæ зынг,—
уæлмонц дæр, уд дæр, цард дæр, зонд дæр,
æмæ æвзонг уарзты цæссыг.
————

   К ***

[ратæлмацгæнæг — Хъодзаты Æхсар]

Лæууы фæрныг исдуг мæ зæрдыл:
Дæу федтон — раирд и мæ бон,
Цыма зæд атахти мæ сæрты,
Йе стъалы ферттывта — сæууон.

Æрхуымæй, састзæрдæйæ, ахстау
Мæ бонтæ катайы тыдтон.
Мæ хъус дæ зæлгæ хъæлæс ахста,
Мæ фынты рухс фæлгонц уыдтон.

Цыд рæстæг. Зилгæуад фæхаста
Кæддæры сонт фæндтæ бынтон,
Мæнæй дæ зæлгæ хъæлæс айста,
Дæ фидауц айрох ис — æрвон.

Цыдысты тар бонтæ уæззауæй,
Мæ цард — æндарæны — фыдох,
Уæлмонцæй, уарзынæй, Хуыцауæй,
Цæссыгтæй, цардæфсисæй — рох.

Фæлæ та райхъал и мæ зæрдæ:
Дæу федтон — раирд и мæ бон,
Цыма зæд атахти мæ сæрты,
Йе стъалы ферттывта — сæууон.

Мæ риуы цины арт ыссыгътай,
Æмæ та сног ысты æваст
Мæ Хуыцау, цардæфсис, цæссыгтæ,
Уæлмонцтæ, утæхсæнтæ, уарзт.

В помощь изучающим осетинский язык

Обратите внимание на рассказ Кудзага Дзесова „Рынчынфæрсæг“ — в духе популярного ныне „метода Франка“ мы не только перевели, но и снабдили комментариями его каждый абзац: http://ironau.ru/dzesty-rfg.html
В рассказе много полезной лексики в контексте, с примерами управления и т. д.

Для тех, кто уже знает осетинский язык в какой-то из его диалектных форм может быть интересным посмотреть на новую иронско-дигорскую билингву (параллельный текст на двух диалектах) из записей дигорского просветителя Михаила Гарданова: http://ironau.ru/gardanti.html

Для этой же публики наконец станет возможным лучше понять дигорские стихотворения Георгия Малиева, когда рядом с ними приведены их иронские версии: http://allingvo.ru/DIGOR/Maliti_Geuargi_poezi.htm

На дигорскую грамматику и словари есть ссылки здесь: http://ironau-ru.livejournal.com/9633.html

Поэзия

Наша „Малая литературная библиотека“ пополнилась новыми поэтическими подборками:
• Гаджиты Барисы æмдзæвгæтæ
• Дарчиты Дауыты æмдзæвгæтæ
• Джыккайты Шамилы поэтикон тæлмацтæ алыхуызон автортæй
• Рабиндранат Тагор иронау

В этом году исполняется сто лет со дня рождения Давида Дарчиева (Дарчиты Дауыт), поэта советского времени, чей талант особенно ярко раскрылся в годы войны и послевоенное время. В своих произведениях Давид Гаврилович рассказывает о тяжёлых партизанских буднях (он сам сражался под Смоленском в объединении «13»), но есть среди его стихотворений и такие лирические произведения…

Терк ызгъоры, уайы размæ,
Терк фынккалгæйæ бырсы,
Æз æнцад лæууын йæ разы,
Уылæн уылæны хæссы.

Ам-иу бадтæн æз кæддæрты,
Дон-иу афтæ уад уæддæр.

Эпиграммæтæ

  Хозиты Яковы эпиграммæтæй цалдæр:

 

ДЗУРАГ

Æмбал! Кæрон ыскæн дæ дзырдтæн,

Кæннод фæдисы хъæр кæнын:

Дæ докладмæ лæппуйæ ’рцыдтæн

Æмæ зæронд лæгæй цæуын.

 

Е. Т.

Дæ роман у бæрзонд æнтыст,

Йæ кой цæрдзæн æнус, мæ лымæн.

Æмæ зæгъдзысты: уый уыд фыст,

Цæмæй йæ мачи кæса, уымæн!

* * *

«Фурд» йæ чиныг хоны

Боциты Барон,

Уымæн æмæ зоны:

Нæй дзы къаддæр дон.

* * *

Тазе нын каст æгас бон драмæ.

Уыдис æмхæццæ æмæ даргъ,—

Цыфæнды карздæр эпиграммæ

Фаг уымæн не скæндзæнис аргъ.

1937 азы 21 май

Иронское стихотворение Георгия Малиева

В своё время Георгий Малиев и Созур Баграев написали по одному стихотворению по-иронски. Мы публикуем здесь иронское стихотворение дигорского классика Малиева.

Стихи взяты из форума «Осетинского языка онлайн», где они цитируются по книге
«Алыхуызон мæсыг». Ирон аив дзырды хæзнатæ. Æвзæрст уацмыстæ. Рауагъдад «Ирыстон», Цхинвал — 1987.

ХÆХХОН ЗАРÆГ

Арвыл æрттивынц нæ хæхтæ,
Цъититæй дæттæ кæлынц;
Дардæй нæ урссæр къæдзæхтæ
Махмæ бæрзондæй кæсынц.

Цардмæ бæрзондæй кæсгæйæ,
Се ‘знæгтæн федтой фыдбон,
Федтой бæллиццаг сæрибар,
Баст цардæн федтой кæрон.

Нал хъуысы дардмæ сæ хъарæг,
Сау фæнык нал кæнынц ныр.
Атыдтой фидар рæхыстæ, —
Зары фырцинæй быдыр.

Райстой сæ бартæ нæ адæм,
Скодтой сæхицæн фæндаг.
Мауал ку, мауал, нæ бæстæ,
Не знæгтæн фестæм сæ фаг.

Цæй-ма, нæ Иры фæсивæд,
Тохмæ æрбалæуу хъæддых,
Де ‘знаг куы фезмæла ноджы,—
Равдис та ноджы дæ тых!..

Арвыл æрттивынц нæ хæхтæ,
Цъититæй дæттæ кæлынц.
Дардæй нæ урссæр къæдзæхтæ
Махмæ бæрзондæй кæсынц,

1919

Цæрукъаты Алыксандры æмдзæвгæтæ. «Гитарæ»

Изредка мы будем выкладывать фрагмент прозаического произведения или одно стихотворение…

Цæрукъаты Алыксандр

ГИТАРÆ

Æрхæндæг гитарæ,
Цы ныхъхъус дæ, зæгъ?
Мæ рох азты зарæг
Ды ногæй æрцæгъд.

Уынгæгхъуырæй райдай
Ды дзурын мæ маст,
Мæ кæддæры катай,
Мæ кæддæры уарзт…

Дæ тæлфын, дæ зæлтæ,
Дæ тæнты зыр-зыр —
Уый фестад мæ зæрдæ
Дæуæнгæс фæндыр…

Мæхи та æвзонгæй
Ныртæккæ уынын,
Бæгъæввад, уæнгрогæй
Нæ рæгътыл тæхын…

Обновления

На сайте ironau.ru опубликовано несколько классических работ по осетиноведению:
• Осетинская грамматика с кратким словарём осетино-российским и российско-осетинским сочинения Андрея Шёгрена. 1844 год. Формат DjVu; 11,5 МБ.
• Работы Вс. Ф. Миллера — «Осетинские этюды» в трёх частях и «Язык осетин».

Полностью доступна самая актуальная работа в этой области: Камболов Т. Т. Очерк истории осетинского языка (Владикавказ, «Ир», 2006); 6 МБ. Книга предоставлена в электронном виде с личного разрешения автора.

В конце минувшего года пополнилась также коллекция художественных переводов. Опубликованы переводы Дзасохова Музафера из поэзии Омара Хайяма и и прозы С. Цвейга (Æнæзонгæ сылгоймаджы писмо). Из журнала „Мах дуг“ перепечатаны переведённые Казбеком Мамукаевым стихотворения Твардовского.

Подборка материалов об одном из первых осетинских поэтов, Аксо Колиеве: Колыты Аксо æмæ йе ’мдзæвгæтæ.